De feiten zijn al jaren helder: als zorgprofessionals consequent jaarlijks de griepprik zouden halen, scheelt dat aantoonbaar zorgkosten en mensenlevens. Toch is de vaccinatiegraad in de zorg schokkend laag. Op naar de verplichte griepprik?
De Gezondheidsraad publiceerde al in 2007 een advies waarin de griepprik niet alleen de kwetsbare doelgroep wordt aangeraden, maar ook zorgpersoneel dat in direct contact komt met patiënten. Een oud wetenschappelijk onderzoek van Josien
In oktober 2013 verscheen het promotieonderzoek Influenza Vaccination of Health Care Workers van UMCG-onderzoeker Josien Riphagen. Riphagen hield een vragenlijstonderzoek onder ziekenhuispersoneel van alle acht de Universitaire Medische Centra in Nederland om zo meer inzicht te krijgen in zowel de bevorderende als de belemmerde factoren voor het halen van de griepprik door ziekenhuismedewerkers. De griepprikcampagne aangepast op de wensen van het personeel leidde tot een toename van de vaccinatiegraad onder ziekenhuispersoneel met maar liefst 23,7 procent. Het aantal patiënten dat griep en/of een longontsteking opliep in het ziekenhuis daalde hierdoor van 9,7 procent naar 3,9 procent. Het vaccineren van zorgpersoneel is volgens Riphagen ook kosteneffectief: patiënten hoeven minder lang in het ziekenhuis te verblijven en er is (mogelijk) minder sprake van ziekteverzuim onder personeel.
toonde al aan dat patiënten in instellingen met een hoge vaccinatiegraad, minder vaak slachtoffer worden van infecties. Kort gezegd: de griepprik spaart levens en zorgkosten.
Je zou zeggen dat het een simpele optelsom is voor instellingen in de zorg: wij leveren veilige zorg, ons personeel is dus 100 procent ingeënt tegen griep! Toch is de griepprik nog steeds niet verplicht voor zorgprofessionals. Waarom eigenlijk niet?
Grondrecht
Daar kunnen we kort over zijn: een werknemer heeft in Nederland namelijk het recht een vaccinatie te weigeren. Enige vorm van dwang van de werkgever is in strijd met het grondrecht van de ‘onaantastbaarheid van het menselijk lichaam’. Daarnaast voelen instellingen er zelf doorgaans ook niets voor om hun personeel de griepprik te verplichten. Annet Hunderman, hoofd Arbeid & Gezondheid van het UMCG: “Verplichtstelling is heel ingewikkeld. Bovendien: hoe ver ga je? Vragen die dan aan de orde komen zijn: moeten dan ook bezoekers van het ziekenhuis of werknemers van de zorgadministratie verplicht worden ingeënt tegen de griep?”
De meeste ziekenhuizen, verpleeghuizen en thuiszorginstellingen bieden hun personeel sinds 2007 een (gratis) vaccinatie tegen de griep aan. Toch blijft de belangstelling voor de prik relatief laag, al zijn daar weinig harde cijfers voor te vinden. In het griepseizoen 2011/2012 was de vaccinatiegraad onder gezondheidszorgpersoneel slechts 14,2%. Er is weinig aanleiding om te denken dat dat percentage anno 2017 hoger is.
Vooroordelen
Waarom? Enerzijds is er weinig vertrouwen in de veiligheid van de prik en de werking van het vaccin. Anderzijds zeggen zorgverleners: als niet ook het bezoek is ingeënt, heeft het nog weinig nut. Hoewel er afgelopen herfst veel belangstelling was voor de griepvaccins in het UMCG, begrijpt Hunderman die bezwaren van de weigeraars wel. ”De negativiteit die nog om de griepprik heen hangt wordt ook gevoed door de media. Tegen vooroordelen is vaak lastig op te boksen. “De discussie hierover voelt soms ook als een aanval op hun verantwoordelijkheid als zorgverlener, alsof het management denkt dat het personeel niet goed voor zijn patiënten wil zorgen. De organisatie weet natuurlijk dat dat niet zo is, we willen wel informeren over de risico’s.”
IC verpleegkundige Sander Bergsma van het UMCG heeft zich afgelopen jaar én alle voorgaande jaren wel laten inenten tegen de griep. Hij herkent de bezwaren van collega’s. Sommigen vinden dat ze geen griepprik nodig hebben omdat ze nooit griep hebben. Anderen zijn sceptisch omdat de prik geen volledige bescherming biedt en vragen zich af waarom ze zich zouden laten inenten als je toch nog kans loopt om ziek te worden. “Maar ik ben het persoonlijk eens met de Gezondheidsraad die zegt dat een verpleegkundige een bijzondere verantwoordelijkheid heeft ten opzichte van zijn patiënten. Het is een kwetsbare groep, de griep vormt voor hen een groot risico.”
Ethische factor
In het buitenland zijn er wel voorbeelden te vinden van zorginstellingen die de griepprik verplicht stellen. De Amerikaanse ziekenhuisketen BJC Health Care stelde begin 2009 de vaccinatie verplicht, met als gevolg een vaccinatiegraad van 98 procent. Ook het universiteitsziekenhuis Loyola in Chicago verplichtte dat jaar griepvaccinaties voor zorgpersoneel, en met succes: meer dan 99 procent laat zich nu vaccineren tegen griep. Maar uit het onderzoek van Riphagen blijkt dat het ziekenhuismanagement in Nederland hier niets voor voelt: van de 35 ziekenhuizen die ze de vraag voorlegde, zeiden slechts drie aan de vaccinatie eventueel in de toekomst te willen verplichten. Riphagen denkt dat dit komt door de zwaarwegende ethische factor: je ontneemt je personeel niet zomaar zijn zelfbeschikkingsrecht. Ook onder het management van de bevraagde verpleeghuizen was een kleine minderheid maar vóór het verplicht stellen van de vaccinatie: slechts 45 van de 185 verpleeghuizen gaf aan verplichtstelling als een mogelijkheid te beschouwen.
Dat je zonder verplichtstelling ook een heel eind kunt komen, blijkt in het UMCG. Hunderman: “De griepprik is door de jaren heen bij ons steeds gewoner geworden.” Het aantal vaccinaties dat in het UMCG werd gegeven aan zorgpersoneel tegen het influenzavirus steeg van 1.858 in 2007, naar 2.446 in 2008 en 3.529 in 2009. “Daarna is het aantal vaccinaties gestabiliseerd”, zegt Hunderman. “Mijn ervaring is dat zorgmedewerkers juist heel erg bereid zijn mee te werken aan patiëntveiligheid.”
